Jan A.P. Kaczmarek – wybitny polski kompozytor i laureat Oscara za muzykę do Marzyciela. Jeden z najważniejszych polskich twórców muzyki filmowej odszedł po długiej chorobie.
Polska Fundacja Muzyczna przekazała 21 maja w południe wiadomość o śmierci Jana A.P. Kaczmarka, jednego z najsłynniejszych polskich kompozytorów muzyki filmowej.
Po długiej i ciężkiej chorobie zmarł mój mąż Jan A.P. Kaczmarek
Do końca był wojownikiem ufającym, że wyzdrowieje i będzie dzielił się swoją twórczością z nami…
Czuwałam przy nim do końca.
Zmarł otoczony miłością. Wartością, w którą wierzył najmocniej.– przekazała żona zmarłego kompozytora Aleksandra Twardowska-Kaczmarek.
Jan A.P. Kaczmarek był autorem muzyki do ponad 70 filmów pełnometrażowych i dokumentalnych oraz polskich i amerykańskich spektakli teatralnych. Do najbardziej znanych dzieł kompozytora należy ścieżka dźwiękowa do filmu Marzyciel Marka Forstera. Score przyniósł artyście nie tylko Oscara, ale też nagrodę National Board of Review oraz nominację do Złotego Globu i nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej (BAFTA). Jego kompozycje mogliśmy słyszeć również w Quo Vadis Jerzego Kawalerowicza, Całkowitym zaćmieniu czy Trzecim cudzie Agnieszki Holland, Niewiernej Adriana Lyne’a, czy Moim przyjacielu Hachiko Lassego Hallströma. A to tylko niektóre z tytułów w bogatej filmografii polskiego kompozytora.
Jan A. P. Kaczmarek urodził się 29 kwietnia 1953 roku w Koninie. Początkowo nie wiązał swojej przyszłości z muzyką, dlatego podjął studia prawnicze. Zamierzał zostać dyplomatą, lecz musiał zrezygnować z tych planów ze względów politycznych. Punktem przełomowym w jego życiu okazała się praca w teatrze Jerzego Grotowskiego. Początkowo pisał muzykę do stronniczego politycznie Teatru Ósmego Dnia. Potem założył własny zespół kameralny zwany Orkiestrą Ósmego Dnia. Już w 1982 roku, po swoim pierwszym tournee w USA nagrał wraz ze swoim zespołem dla rezydującej w Chicago, niezależnej wytwórni Flying Fish Records swój pierwszy, debiutancki album Music For The End.
W 1988 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, by podjąć współpracę z Savitor Records. Po nagraniu kolejnych swoich płyt dla tej wytwórni zamieszkał w USA.
Zanim jednak rozpoczął karierę w filmie pełnometrażowym, komponował ścieżki dźwiękowe do dokumentów, filmów animowanych i przedstawień teatralnych, takich jak Dziady i Nieboska komedia. Samodzielnie wyreżyserował trzy spektakle multimedialne: Symfonia solo, Wieża Babel i najsłynniejszy z nich: Czekając na kometę Halley’a.
Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych Kaczmarek przeszedł metamorfozę, stając się kompozytorem muzyki filmowej. Zaczynał od obrazów takich jak Białe małżeństwo (1993), czy Podwójne wcielenie (1993) . W 1995 roku napisał partyturę do obrazu Agnieszki Holland Całkowite zaćmienie. Od tej pory artyści rozpoczęli współpracę, która zaowocowała jeszcze dwoma filmami: Plac Waszyngtona (1997) – jedno z najpiękniejszych jego dzieł muzycznych i Trzeci cud (1999). Jeżeli chodzi o polskich filmowców, to współpracował także z reżyserem Jerzym Kawalerowiczem, komponując muzykę do Quo Vadis (2001).
W roku 1999 napisał muzykę do filmu Maxa Fäberböcka Aimee i Jaguar, a jego soundtrack cieszył się taką popularnością, że przez pierwsze sześć tygodni od jego wydania znajdował się na liście bestselerów niemieckiego rynku muzycznego. Dwa lata później na prośbę Janusza Kamińskiego napisał niezwykle mroczną i klimatyczną partyturę do jego debiutanckiego filmu, horroru Stracone dusze. Kolejny projekt kompozytora – Niewierna (2002) jest uważany za jego największe osiągnięcie muzyczne.
Jan A. P. Kaczmarek był wielokrotnie nagradzany za swoją pracę. Po skomponowaniu muzyki dla Chicago´s Goodman Theatre i Los Angeles Mark Taper Forum, Jan zdobył dwie prestiżowe nagrody New York Theatre: Obie i Drama Desk Award (1992), za muzykę do spektaklu Tis’ Pity She a Whore, reżyserowanego przez Joanne Akalaitis dla The New York Shakespeare Festival / Public Theatre. Muzyka z Quo Vadis została uhonorowana statusem „Platynowej Płyty” (w ciągu jednego tygodnia sprzedano aż dwadzieścia tysięcy egzemplarzy albumu). Pod koniec 2004 został nominowany do Golden Globe za partyturę do swojego najnowszego filmu Marzyciel, a dwa miesiące później dostał za niego Oscara. Także BAFTA doceniła twórczość Kaczmarka nominując go do The Anthony Asquith Award za osiągnięcia w dziedzinie muzyki do Marzyciela.
Wśród ponad 50 ścieżek dźwiękowych Kaczmarka do filmów i programów telewizyjnych, głównie z lat 90. i 2000., znalazły się także takie znane prace jak Get Low, The Visitor, czy Hachiko: A Dog Story. Ten ostatni tytuł po dziś dzień cieszy się niezwykłą popularnością wśród japońskich miłośników muzyki filmowej.W 2007 roku stworzył także muzykę do czteroodcinkowego francusko-włoskiego miniserialu War and Peace.
Na początku XXI wieku zainspirowany Instytutem Sundance założył Instytut Rozbitek w celu rozwijania nowych prac w obszarach filmu, teatru, muzyki i nowych mediów. Później był założycielem i dyrektorem kreatywnym Międzynarodowego Festiwalu Filmowego i Muzycznego Transatlantyk, którego pierwsza edycja odbyła się w Poznaniu latem 2011 roku.
W 2015 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w pracy twórczej i działalności artystycznej, za osiągnięcia w promowaniu polskiej kultury. W ostatnich latach kompozytor coraz częściej przebywał w Polsce niż w swoim drugim domu w Los Angeles. W 2023 roku Jan A.P. Kaczmarek dołączył do grona twórców uhonorowanych Orłem za Osiągnięcia Życia przez Polską Akademię Filmową.
Na początku 2023 roku pojawiły się informacje o chorobie Jana A.P. Kaczmarka. Bliscy kompozytora przekazali, że artysta ciężko choruje na zanik wieloukładowy (MSA). Uruchomiono zbiórkę pieniędzy na specjalistyczną opiekę.
Wkrótce potem z okazji 70. urodzin kompozytora, podczas Festiwalu Muzyki Filmowej w Krakowie odbył się specjalny koncert Kaczmarek2Cinema. Mogliśmy podczas niego usłyszeć najbardziej znane (choć nie tylko!) kompozycje Jana A.P. Kaczmarka w wykonaniu orkiestry Sinfonietta Cracovia i Chóru Polskiego Radia pod batutą Dirka Brosse. Naturalnie już wtedy temat ciężkiej choroby zdobywcy Oscara był ważnym punktem całego wydarzenia. List od kompozytora przeczytała jego żona, Aleksandra Twardowska-Kaczmarek, a we foyer Polska Fundacja Muzyczna prowadziła zbiórkę na koszty leczenia i jego rehabilitację. Więcej o tym koncercie pisaliśmy w naszej relacji z Festiwalu w zeszłym roku.
Dzięki Oscarowi za muzykę do Marzyciela Jan A.P. Kaczmarek zyskał światową sławę. Także w Polsce ci, którzy na co dzień nie słuchają muzyki filmowej, zwrócili większą uwagę na tego niezwykłego kompozytora. Jednak ograniczenie jego bogatej twórczości, do tej jakże pięknej i słusznie nagrodzonej pracy, byłoby niesprawiedliwe – przyczynił się on także do popularyzacji muzyki filmowej w Polsce i to w czasach, kiedy ten gatunek uważany był za więcej niż niszowy. Z jednej strony spopularyzował go przez swoje kompozycje, ale także promowanie go na Transatlantyku oraz Festiwalu Muzyki Filmowej w Krakowie, którego był stałym gościem.
Bez wątpienia Jan A.P. Kaczmarek zapisał się jako jeden z najważniejszych i najsłynniejszych polskich kompozytorów muzyki filmowej. I choć niestety nie ma go już z nami, jego muzyka będzie dalej nam towarzyszyć. Tym bardziej że jest tyle pięknych kompozycji do wyboru, jak chociażby ta, która naszym zdaniem wydaje się najodpowiedniejsza w tym smutnym czasie. Oto Goodbye ze ścieżki dźwiękowej do Hachiko: A Dog Story (Mój przyjaciel Hachiko).
