John Williams

John Williams – nie ma chyba takiego fana kina, który nie znałby tego nazwiska. Dzisiaj już chyba najsłynniejszy i najbardziej poważany kompozytor w historii muzyki filmowej. Wielu krytyków muzycznych wyraża się o nim jako twórcy pokroju największych kompozytorów minionych stuleci. W jego muzyce słychać silne nawiązania do takich tuzów minionych wieków jak Wagner,
Czajkowski, Prokofiew czy Strawiński, a z bardziej nam współczesnych – Leonard Bernstein, Aaron Copland, czy wreszcie jego mentor Bernard Herrmann, do którego nawiązań w swych kompozycjach filmowych uważny słuchacz znajdzie multum. Sam Williams nie kryje swej fascynacji twórczością klasyczną. Można go lubić lub nie, jednego nie można mu jednak zarzucić – komponowania na niebotycznie wysokim poziomie od prawie 40 lat. Stały współpracownik Stevena Spielberga, z którym dziś tworzą chyba najsłynniejszą parę reżyser-kompozytor w historii filmu, jest autorem wielu z niezaprzeczalnie najsłynniejszych tematów w historii muzyki filmowej, zarówno szeroko rozpoznawalnych pośród zwykłego „zjadacza chleba” jak też zakorzenionych w pop-kulturze. Prace i koncerty kompozytora grają filharmonie z całego świata.

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę, ale Williams jest również postrzegany jest jako wielki kompozytor klasyczny, z całą pewnością jeden z najwybitniejszych w historii amerykańskiej muzyki i muzyki XX wieku. Oprócz wielu albumów ze swoją twórczością do filmu wydał szereg znakomicie przyjętych albumów koncertowych, z wieloma słynnymi solistami, „wykorzystując” ich również dość solennie przy nagrywaniu muzyki do filmów. Pierwsza praca klasyczna Williamsa datuje się na 1951 rok kiedy to napisał sonatę na fortepian. Od tego czasu, choć niezwykle intensywnie pracuje w przemyśle filmowym, zdołał napisać szereg koncertów na skrzypce, shakuhachi , klarnet, fagot, wiolonczelę, saksofon, instrumenty drewniane itp. Znane są jego szerokie zainteresowania dotyczące wydarzeń istotnych dla kultury i historii Stanów Zjednoczonych, dlatego bardzo często jest proszony o komponowanie specjalnych utworów „pod” uroczystości wszelkiego rodzaju, by wymienić tu min. „America, the Dream Goes On”, „Liberty Fanfare”, „Celebration Fanfare”, „For New York” (hołd dla L.Bernsteina), „A Hymn To New England” czy też „Sing the Bells!” , utwór skomponowany na okazję ślubu córki cesarza Japonii. Dorzucić do tego grona należy również hymny skomponowane specjalnie pod Igrzyska Olimpijskie Los Angeles’84, Seul’88, Atlanta’96 i Salt Lake City 2002 czy muzyczną ilustrację do okolicznościowego, 17-minutowego filmu Stevena Spielberga o historii USA pt. An Unfinihed Journey, z którego muzyka została wydana na albumie An American Journey a sam kompozytor dyrygował orkiestrą przy wyświetlaniu filmu na żywo.

John Williams pracuje w swoich filmowych projektach często ze światowej sławy solistami, by wspomnieć wiolonczelistę Yo-Yo Ma, skrzypka Itzhaka Perlmana, gitarzystę Christophera Parkeninga trębacza Tima Morrisona oraz częste użycie chóru Tangelwood Chorus. Szefowanie przez szereg lat Bostońskiej Orkiestrze Symfonicznej pozwoliło mu na nagranie i płytowe wydanie szeregu kompilacji swojej twórczości filmowej oraz aranżacji tak klasyki światowej jak i najsłynniejszych standardów. Słuchając muzyki twórcy nie spodziewajmy się kompozycji słabych z technicznego punktu widzenia. Do czynienia mieć będziemy z partyturami przeważnie doskonale zorkiestrowanymi, rozpisanymi na pełne brzmienie szerokiej orkiestry symfonicznej gdy wymaga tego porywające kino przygodowe czy opera science-fiction, bądź wykorzystującymi subtelne solowe partie połączone z klasowym underscorem i delikatną elektroniką – gdy mamy do czynienia z bardziej dramatycznymi i kameralnymi obrazami. Za jego orkiestracje odpowiadał do końca lat 80-ych Herbert W.Spencer, w obecnej chwili John Williams współpracuje najściślej z Johnem Neufeldem, choć w jego pracach można również znaleźć tak znane nazwiska jak Conrad Pope, Alexander Courage i William Ross.

Aby opisać styl, charakter, brzmienie muzyczne Johna Williamsa, zapewne ta krótka biografia nie wystarczy, trzeba po prostu sięgnąć samemu po twórczość człowieka, któremu kto wie czy muzyka filmowa zawdzięcza najwięcej w swojej króciutkiej historii. A jest po temu wiele okazji, gdyż praktycznie wszystkie filmowe prace oficjalnie się ukazały. Albumy Williamsa cechuje nienaganna produkcja i dobór materiału. Zawsze można się spodziewać produktu z wyższej półki.

Muzyka odgrywała w życiu młodego Williamsa dużą rolę – jego ojciec był min. perkusistą w CBS Radio Orchestra. Swoją przygodę rozpoczął z nią pod koniec lat 40-ych, najpierw w szkole średniej, następnie na studiach (UCLA) oraz w armii. Jego nauczycielami byli min. Bobby Van Eps, Rosina Lhevinne i Mario Castelnuovo-Tedesco, pod którego skrzydłami był również Jerry Goldsmith. Po kilkuletnim okresie spędzonym w rozwijającym się wtedy w zawrotnym tempie przemyśle telewizyjnym, wreszcie dane było mu zasmakować komponowania w prawdziwym kinie.

Lata 50-te i 60-te

Williams rozpoczął swoją filmową karierę od mało wymagających ilustracji do seriali TV, zaś pierwszym filmem, do którego skomponował muzykę był prawdopodobnie kompletnie nieznany Daddy-O z 1958r. Pierwszy sukces, który zwrócił uwagę opinii publicznej to jego pierwsza nominacja do Oscara za Valley of the
Dolls. Twórca w tym okresie komponuje dużo, po parę filmów rocznie, liczba dziś raczej nie brana pod uwagę patrząc na jego filmografię. Jego styl jest bardzo daleki od współczesnego, używa w swoich kompozycjach jazzowych standardów i popowych aranżacji. W 1969 roku powstaje świetna muzyka do westernu Koniokrady z Stevem McQueenem a zarazem jego pierwsza, dłuższa współpraca z reżyserem – Markiem Rydellem.

Lata 70-te

Ta dekada to przełom w karierze Williamsa i zarazem przełom w światowej muzyce filmowej. Kompozytor, jako pilny uczeń Herrmanna, zaprzysięgły pasjonat muzyki klasycznej i wyuczony w sferze wielkiego, romantycznego stylu Golden Age’u Hollywood, z pasją i rozmachem sięga po orkiestrę symfoniczną, będąc wraz z Jerry Goldsmithem praktycznie wskrzesicielem orkiestrowej muzyki filmowej. 1971 rok to znakomita adaptacja muzyki do legendarnego musicalu Skrzypek na dachu
(pierwszy Oscar). Wartymi uwagi z tego okresu pozycjami są western Kowboje oraz współpraca z twórcą kina katastroficznego Irwinem Allenem (Tragedia Posejdona, Trzęsienie ziemi, Płonący wieżowiec). W 1973 poznaje mało znanego podówczas
reżysera o nazwisku Spielberg, tworząc dla niego muzykę do filmu drogi Sugarland Express. Ciekawostka to fakt, że Spielberg (również pasjonat muzyki filmowej!), na spotkaniu z Williamsem zaczął mu nucić motywy z jego kompozycji do westernów. Rok później Williams komponuje historyczną muzykę do Szczęk, z mrocznym, nieśmiertelnym dziś już 2-nutowym tematem, za co Akademia Filmowa nagradza go po raz drugi Oscarem. Miejsce ma również pierwsza i zarazem ostatnia współpraca z Alfredem
Hitchockiem przy jego ostatnim filmie Intryga rodzinna. Kto wie, może gdyby nie śmierć legendarnego reżysera, moglibyśmy podziwiać tych dwóch tytanów kina w przyszłości. Niezbyt udaną pracą są Przełomy Missouri na gitary i harmonijkę, western Arthura Penna. W roku 1977 przychodzi monstrualny sukces Gwiezdnych wojen, równocześnie chyba najsłynniejsza ścieżka dźwiękowa wszechczasów, sprzedana w milionach egzemplarzy, prawdziwy pomnik współczesnej muzyki filmowej, która nie starzeje się do dziś będąc inspiracją dla pokoleń kompozytorów filmowych. Tylko pół roku później kolejne dzieło – operowa muzyka do epopei s-f Spielberga pt. Bliskie spotkania trzeciego stopnia. Za obie kompozycje zbiera odpowiednio Oscara i nominację. Kompozytor również pierwszy i jedyny raz pracuje z Johnem Frankenheimerem przy sensacji Czarna niedziela. Fantastyczna seria trwa dalej przy okazji widowiska Superman, z wielkim, przebojowym tematem, który dziś wpisuje się do absolutnego kanonu muzyki filmowej. Koniec dziesięciolecia to również niedoceniana ścieżka dźwiękowa do horroru Furia Briana De Palmy, mało udany sequel Szczęk, współczesna wersja Draculi oraz satyra Spielberga na II wojnę światową 1941.

Lata 80-te

W tej dekadzie Williams jest u szczytu swojej popularności definiując wraz z Spielbergiem i Georgem Lucasem „Kino Nowej Przygody”, komponując muzykę do kolejnych dwóch części Gwiezdnych wojen (Imperium kontratakuje uważane przez część fanów muzyki filmowej za najlepszą kompozycję całej serii; Powrót Jedi) oraz spektakularną muzykę przygodową do trylogii Indiana Jones z kolejnym ikonograficznym tematem, który dziś wszedł na stałe nie tylko do panteonu muzyki filmowej. Dodatkowo zgarnia kolejnego Oscara (i wszelkie inne, możliwe nagrody) za sentymentalną, pełną ciepła i brawury muzykę z „E.T.” , mega-przeboju Spielberga. Ma czas również na kameralne projekty jak dziwaczna, elektronicznie podrasowana muzyka z Sygnałów miłości, gitarowa Rzeka Marka Rydella, komedia romantyczna Monsignor z Luciano Pavarottim, telewizyjny film Kosmiczny obóz, z którego ścieżka dźwiękowa jest jedną z najtrudniejszych do zdobycia i oscyluje na aukcjach w granicach kilkuset dolarów. Dobór projektów zaczyna również wskazywać na bardziej wyważoną emocjonalnie i dojrzałą muzykę Williamsa, czego dowodem są min. emocjonalne, subtelne Imperium słońca z inspirującymi partiami chóralnymi, smutna muzyka do dramatu psychologicznego Przypadkowy turysta i przejmująca, potężnie naładowana emocjonalnie elegialna muzyka z Urodzonego czwartego lipca Olivera Stone’a.

Lata 90-te

Nurty te pogłębiają się w twórczości Williamsa także w kolejnym dziesięcioleciu. Więcej w jego filmografii dramatów niż kina przygodowego i rozrywkowego. Kameralne, psychologiczne ścieżki dźwiękowe (Uznany za niewinnego), polityczne thrillery
Stone’a JFK i Nixon, romantyczna Sabrina, suspense’owi Uśpieni czy też ciąg dalszy ważkich tematów z amerykańskiej historii – Rosewood w ogniu, gdzie zastąpił jazzmana Branforda Marsalisa. Wreszcie apogeum kariery kompozytora, jedna z najważniejszych ścieżek dźwiękowych w historii, przejmująca, tragiczna ale zarazem piękna Lista Schindlera (piąty Oscar). W podobnym nurcie utrzymane będą Amistad i Szeregowiec Ryan, kolejne historyczne freski Spielberga, introwertyczne Siedem lat w Tybecie Jean-Jacquesa Annaud i dość mało znana, ale równie ambitna kompozycja z dramatu Prochy Angeli. „Powrotem do źródeł” jest zachwycająca tematyką i rozmachem partytura z Parku Jurajskiego, magiczny Hook, majestatyczna, irlandzko zabarwiona muzyka z Za horyzontem (jedyna współpraca z Ronem Howardem) czy wreszcie świąteczny Kevin sam w domu i jego część druga, przy których rozpoczyna współpracę z Chrisem Columbusem. Na koniec oczywiście powrót do gwiezdnej sagi, ścieżka dźwiękowa z Mrocznego widma, którą twórca nie zawodzi.

Nowe millenium

Intensywność pracy w tym okresie twórczości aż do dnia dzisiejszego maleje, czego dowodem są przerwy od pracy w latach 2003 i 2006. Jednakowoż w obu tych przypadkach Williams wcześniej komponuje aż do czterech filmów rocznie. Mimo tego jego
muzyka stanowi poziom, któremu może sprostać naprawdę niewielu dzisiaj żyjących kompozytorów filmowych. Charakterystyczne dla tego okresu są trzy części ekranizacji przygód młodego czarodzieja Harry Pottera, które mimo ogromnych oczekiwań ze strony fanów, nie dorastają poziomem do kompozycji autora z lat 80-ych i 90-ych. Zdecydowanie
ciekawiej i bardziej innowacyjnie układa się praca ze Stevenem Spielbergiem, szczególnie w swoistej trylogii mrocznego kina science-fiction (A.I. , Raport mniejszości, Wojna światów), gdzie Williams pozwala sobie na eksperymenty z elektroniką, atonalnymi formami i pulsującą, bezkompromisową muzyką akcji. Kompozycje te mają tyleż fanów co krytyków. Kończy się również przygoda z uniwersum Gwiezdnych wojen, gdzie w muzyce również spotkamy pewne naleciałości mrocznego i dramatycznego stylu autora, który wykształcił się w późnych latach 90-ych. Ciekawy jest pompatyczny Patriota (jedyna współpraca z Rolandem Emmerichem), ciepła, jazzująca muzyka do komedii sensacyjnej Złap mnie jeśli potrafisz i optymistyczny Terminal, w popisie na akordeon i klarnet. Największe uznanie krytyki znajdują dwie ścieżki dramatyczne z 2005 roku – etnicznie „pocieniowane” Wyznania Gejszy i ponure, pełne napięcia Monachium. W tych dwóch kompozycjach udowadnia iż mimo prawie 80 lat na karku stać go na oryginalność i sugestywność muzyczną.

Rola Williamsa we współczesnej muzyce filmowej jest trudna do przecenienia i ocenienia. Dla wielu kompozytorów niedościgły wzór, mentor i inspiracja. Znany również ze swojego dużego ego (min. domniemane, zakulisowe rozgrywki, które pozbawiły pracy Patricka Doyle’a przy filmie Mamuśka…) Muzyka Williamsa nigdy nie została odrzucona. Jedyny raz, kiedy sam zgłosił się z chęcią zilustrowania filmu to Wyznania Gejszy, bardzo ważna, inspirująca dla kompozytora książka. Williams mieszka obecnie ze swoją drugą żoną i pracuje w Los Angeles, gdzie poświęca się takim hobby jak golf, tenis i muzyka kameralna.

30 najlepszych utworów Williamsa zdaniem naszej redakcji – TOP30 John Williams

Linki: