Mikis Theodorakis

Mikis Theodorakis, którego nazwisko wśród fanów muzyki filmowej znane jest głównie w kontekście słynnego tematu z filmu Grek Zorba, jest nie tylko jednym z najsłynniejszych greckich kompozytorów XXw. ale i postacią, która odegrała ważną rolę w historii i polityce Grecji, a życie tego znakomitego muzyka mogłoby stanowić kanwę dla niejednego filmowego scenariusza.

Mikis Theodorakis urodził się w 1925 roku na greckiej wyspie Chios. Polityczne zaangażowanie jego ojca Yorgosa (aktywnego zwolennika ośmiokrotnego premiera Grecji Eleutherios Venizelos) sprawiało, że rodzina Mikisa dość często zmieniała miejsce zamieszkania, nim w końcu na kilka lat osiadła w miejscowości Argostola na wyspie Kefalonia w roku 1933. Tutaj Mikis uczęszczał do szkoły i tutaj rozpoczęły się jego pierwsze muzyczne fascynacje. Dzięki dziadkom poznawał twórczość ludową oraz religijną, sam zaś, mimo braku dostępu do jakichkolwiek instrumentów, pisał swoje pierwsze piosenki. Po kolejnych przeprowadzkach w drugiej połowie lat 30. zaczął pobierać nauki gry na skrzypcach. Od 1940 r. mieszkał w Tripoli, gdzie zetknął się z muzyką symfoniczną i zafascynowany pracami Beethovena powziął postanowienie o zostaniu kompozytorem. Niedługo potem założył własny chórek, a w wieku lat 17 dał swój pierwszy koncert.

Mniej więcej w tym samym okresie ujawniły się wyniesione z domu polityczne ciągoty Theodorakisa. Już w 1939 r. wstąpił do Narodowej Organizacji Młodzieżowej, a w czasie II Wojny Światowej pomagał żydowskim uciekinierom, zaś po udziale w patriotycznej manifestacji w 1942 r. został aresztowany przez okupujących Grecję Włochów. W więzieniu był torturowany, tam też poznał greckich komunistów, z którymi się zaprzyjaźnił i gdy udało mu się wyjść na wolność, wkrótce dołączył do młodzieżowej, antyfaszystowskiej, komunistycznej organizacji EPON. W tym samym czasie rozpoczął studia na konserwatorium muzycznym w Atenach. Wówczas poznał swą przyszłą żonę Myrto Alttinoglu (są małżeństwem od 1953 roku po dziś dzień). Pod koniec wojny Theodorakis został aresztowany przez Gestapo i choć był świadkiem jak jego dobrego przyjaciela zakatowano na śmierć, sam uniknął jego losu. Mówi się, że uratowało go to, że Niemcy bardzo zafascynowani byli faktem, że w dokumentach 19-letniego chłopaka w rubryce zawód wpisane było „kompozytor”.

Gdy świat lizał rany po IIWŚ, w Grecji wybuchła wojna domowa. Theodorakis ciągle zaangażowany politycznie w ruchy lewicowe cały ten okres spędził albo na zesłaniu, albo w areszcie, gdzie nie raz znów go torturowano (a dwukrotnie nawet zakopano żywcem!), albo w ukryciu. Mimo tak dramatycznych losów, Theodorakis rozwijał swój muzyczny warsztat, wgłębiał się w grecki folk oraz rebotiko (grecki odpowiednik portugalskiej muzyki fado) i napisał swoją pierwszą symfonię. Po zakończeniu wojny domowej w roku 1948, powrócił na studia w ateńskim konserwatorium, a następnie w roku 1954 przeniósł się do Paryża, gdzie studiował analizę muzyczną. Jego wielki talent nie umknął uwagi profesorów, a pisane w tym okresie utwory i kompozycje przynosiły mu liczne nagrody i popularność. Theodorakis zdobył między innymi medal na Festiwalu Muzycznym w Moskwie, gdzie przewodniczącym jury był sam Dimitrij Szostakowicz. Do powrotu do Grecji w 1960 r. twórca miał na koncie sporo utworów muzyki kameralnej, kilka symfonii, baletów, wiele sirtakiów (greckich tańców) a także pierwsze bardziej znane partytury filmowe. Co prawda swoje pierwsze ścieżki dźwiękowe zdążył napisać jeszcze przed wyjazdem do Francji, ale dopiero Ill Met by Moonlight czy Luna de Miel były obrazami pokazywanymi na całym świecie.

Po powrocie do ojczyzny Theodorakis poświęcił się muzyce greckiej, pisał wiele piosenek do tekstów rodzimych poetów oraz utwory nawiązujących do tradycji. Pociągnął za sobą wielu młodych artystów i zapoczątkował swoistą kulturalną rewolucję w kraju. W roku 1963 założył Małą Ateńską Orkiestrę Symfoniczną oraz Towarzystwo Muzyczne Pireusu. W tym samym roku rozpoczął komponowanie ścieżki dźwiękowej do obrazu, który premierę miał w roku 1964 i przyniósł Theodorakisowi uznanie na całym świecie, nominację do Złotego Globu i Grammy. Mowa oczywiście o słynnym Greku Zorbie .

Theodorakis w dalszym ciągu kontynuował działalność polityczną, co nasiliło się po zabójstwie opozycyjnego lewicowego działacza Gregorisa Lambrakisa a zwłaszcza w roku 1967, gdy po puczu władzę w Grecji przejęła wojskowa junta. Kompozytor przeszedł wówczas do podziemia i założył Front Patriotyczny. Nowe władze zaś wydały dekret zabraniający grać i słuchać jego muzyki. 21 sierpnia 1967 r. Theodorakis został aresztowany na 5 miesięcy, a w następnym roku wraz z rodziną zesłany do miejscowości Zatouna, gdzie choć żył w izolacji, był w stanie przemycać swoje wiadomości oraz utwory do świata zewnętrznego. To właśnie z Zatouny napisał muzykę do politycznego thrillera Costa-Gavrasa pt. Z, który nawiązywał do wydarzeń w Grecji a szczególnie do zabójstwa Lambrakisa. W roku 1969 kompozytora internowano w obozie w Oropos. Na szczęście sława i liczne przyjaźnie Theodorakisa sprawiły, że mógł liczyć na wsparcie na całym świecie. Sam John Barry uczestniczył w przedstawieniu nagranych w więzieniu taśm z piosenkami Greka oraz opisem warunków w jakich go przetrzymywano. Apele o jego uwolnienie podpisali m.in. Leonard Bernstein, Dimitrij Szostakowicz czy Igor Strawiński. Wreszcie w 1970 r. władze wydały zgodę Theodorakisowi na opuszczenie Grecji.

Przez kilka lat na wygnaniu kompozytor nie zrezygnował z politycznego zaangażowania. Był m.in. w Izraelu, gdzie zabiegał o pojednanie między Żydami a Palestyńczykami, zaprzyjaźnił się też ze szwedzkim premierem Olafem Palme. W tym okresie pisał całkiem sporo dla kina i telewizji, a do jego najbardziej znanych kompozycji filmowych należą Stan oblężenia oraz Serpico, oba nominowane do nagrody BAFTA (wcześniej Theodorakis zdobył ją za Z).

Po upadku dyktatury, wrócił do ojczyzny w roku 1974, a na lotnisku witano go jak narodowego bohatera. W dalszym ciągu prowadził aktywne życie polityczne, choć jednak pojawiał się coraz większy rozdźwięk między jego poglądami i dążeniami a partiami lewicowymi. Theodorakis był współzałożycielem Towarzystwa Przyjaźni Grecko-Tureckiej i dążył do pojednania między tymi dwoma narodami. W latach 1981-86 i 1989-93 zasiadał w greckim parlamencie, zaś w latach 1990-92 był ministrem, jednak co ciekawe w rządzie prawicowym (był wówczas już zupełnie poróżniony z największą grecką partią lewicową PASOK, przekonany o niszczącej ją korupcji). W roku 1993 wycofał się z kariery politycznej, jednak nie zaprzestał działalności społecnzo-politycznej. Walczył o prawa człowieka, dawał chętnie koncerty charytatywne, w celu zwrócenia uwagi na jakiś problem, poparcia jakiejś idei lub protestu w jakiejś sprawie. Odwiedzał Cypr, Turcję, Niemiecką Republikę Demokratyczną, Macedonię, Serbię oraz Kosowo. W roku 2000 był nominowany do pokojowej nagrody Nobla.

Choć jego dorobek w muzyce filmowej jak i lista nagród w tejże dziedzinie nie są oszałamiające, to należy pamiętać, że dla Mikisa Theodorakisa ścieżki dźwiękowe były tylko jednym z wielu wycinków muzycznej działalności. Oprócz blisko 70 filmowych kompozycji Grek ma na swoim koncie ponad 1000 piosenek, kilkanaście symfonii, koncerty, muzykę kameralną, balety, opery, kantaty, oratoria, muzykę teatralną, utwór na ceremonię otwarcia IO w Barcelonie i komponowane na różne okazje i dla różnych organizacji hymny. W swoich pracach często i chętnie sięgał po tradycje greckiej muzyki ludowej, w niejednym jego score możemy usłyszeć elementy folkowe czy charakterystyczne partie na buzuki. I choć może w świecie soundtracków bardziej znanym Grekiem pozostanie Vangelis, to Theodorakis choćby kilkoma najsłynniejszymi pracami i tak wpisał się trwale w historię muzyki filmowej, zaś swoją pozostałą działalnością, w historię Grecji i świata w ogóle.

Strona oficjalna: